پنج تفاوت گلیم و زیلو

زیلوبافی و گلیم بافی یکی از هنرهای با ارزش است که نشان از نگاه ظریف و دقت نظر دارد. شاید خیلی از افراد گلیم فرش و زیلو را یکی بدانند در صورتی که این نظر اشتباه است. ما در این مقاله تفاوت‌‌های گلیم و زیلو را برای شما بازگو می‌کنیم اما قبل از آن برای آشنایی بیشتر باید تعریف مختصری از هر دو دست بافت برایتان شرح دهیم.

زیلو نوعی فرش و زیرانداز است که معمولا به صورت دو رو یافته می‌شود و نیز یکی از ده‌ها دست‌ بافت‌هایی است که در مناطق کویری و گرم مورد استفاده قرار می‌گیرد و معمولا توسط زنان هنرمند عشایر بافته می‌شود. قدیمی ترین زیلوی ایران در یزد و میبد بافته شده است. زیلو از نظر بافت و نقش شباهت بسیاری به حصیر دارد، کارشناسان احتمال می‌دهند زیلو بافی تکمیل شیوه بافت حصیر می‌باشد.

گلیم، دست بافته ای که معمولا روی دار بافته می شود و از پشم حیواناتی مانند بز، شتر، گوسفند و ... تهیه می‌شود. 

تفاوت های گلیم و زیلو

تفاوت در رنگ

رنگ‌هایی که در بافت زیلو به کار می‌رود تنوع زیادی ندارند. ماده اولیه رنگ‌ها معمولا گیاه روناس(برای رنگ های طیف قرمز)، نیل(برای رنگ های طیف آبی) و پوست گردو(برای رنگ های طیف قهوه ای) می‌باشد. زیلوها فقط از ترکیب دو رنگ بافته می‌شوند به طور مثال:آبی و سفید یا آبی و گلی.

گیاهی بودن رنگ ها باعث می‌شود که زیلو پس از گذشت چند قرن و در بدترین شرایط همچنان رنگ خود را حفظ می‌کند.

رنگ های مورد استفاده در گلیم تنوع بالایی دارد و شاید برایتان جالب باشد که رنگ های گلیم براساس قوم و قبلیه ای که در آن گلیم بافته شده است متفاوت می‌باشد. بعضی از مواقع از رنگ‌های شیمیایی و صنعتی هم در گلیم استفاده می‌شود. 

تفاوت در نوع نخ

عمده‌ترین ماده اولیه بافت در زیلو، نخ پنبه ای می‌باشد.

مواداولیه برای بافت گلیم اغلب پشم گوسفند و شتر، موی بز و اسب و گاهی اوقات از پنبه استفاده می‌شود.

نکته جالب: در قبایل مختلف گلیم را به عنوان جهزیه به نوعروسان خود هدیه می‌‌کردند و هر چه کیفیت های نسبی مانند سلیقه بافنده، مواد اولیه، طرح و رنگ آن بهتر بود آن گلیم به عنوان نماد ثروت و تفاخر شناخته می‌شد.

تفاوت در دستگاه بافت

دستگاه های زیلوبافی به دو دسته ثابت و متحرک تقسیم می‌شوند. دستگاه‌های ثابت این دستگاه‌ها قدیمی می‌باشند، از جنس چوب ساخته می‌شوند و باید داخل کارگاه‌های مخصوص نصب شوند.

دستگاه‌های زیلوبافی به دو دسته ثابت و متحرک تقسیم می‌شوند:

دستگاه‌های ثابت

دستگاه‌های ثابت این دستگاه‌ها قدیمی می‌باشند، از جنس چوب ساخته می‌شوند و باید داخل کارگاه‌های مخصوص نصب شوند.

دستگاه‌های متحرک

این دستگاه‌ها از جنس فلز می‌باشند و در سال‌های اخیر ساخته شده‌اند. برای نصب دستگاه‌های متحرک نیز به چاله و یا کارگاه ویژه ای نیست و در همه جا قابل نصب هستند.

دستگاه‌های زیلوبافی قدیمی قابلیت جابه‌جایی ندارند و همانند دارهای عمودی گردان است. منظور از گردان این است که دستگاه قابلیت ذخیره کردن اندازه بیشتری چله بر روی سر دار و نیز جمع کردن قسمت بافته شده زیر دار را دارد. مزیت این قابلیت این است که بافت زیلوها با طول زیاد را، امکان پذیر می‌کند. دستگاه‌های زیلوبافی نسبت به دارهای عمودی بافت فرش یا گلیم ارتفاع زیادتری دارد.

دارهایی که برای بافت گلیم استفاده می‌شود معمولا دو نوع هستند:

• دار عمودی یا ایستاده
• دار افقی یا خوابیده

1- دار عمودی یا ایستاده

این دار در جای ثابتی وصل می‌شود و خود به سه دار تقسیم می‌شود: دارثابت، دار تبریزی و دارگردان

2- دار افقی یا خوابیده

در بیشتر مناطق عشایری کشورمان برای بافت گلیم از دار افقی یا خوابیده استفاده می‌شود زیرا این دارها به راحتی قابل حمل هستند و برای عشایر و کسانی که زندگی متحرکی دارند بسیار قابل فایده می‌باشد.

مقاله مرتبط: ابزارهای مورد نیاز برای بافت گلیم

تفاوت در اندازه

زیلوها معمولا در اندازه‌های 50*70، 80*120، 50*120، 100*150، 200*300، 300*400 سانتیمتر بافته می‌شوند.

گلیم را باتوجه به کارکرد آن در 5 گروه گلیم کوچک، گلیمچه، گلیم میانه، گلیم بزرگ و گلیم بلند می‌بافند.

گلیم کوچک

این گلیم را در عرض بین 60 تا 65 و طول 90تا 100 سانتی متر می‌بافند و موارد استفاده از آن بیشتر به عنوان جانماز و کف ننوی نوزاد می‌باشد.

گلیمچه

معمولا در ابعاد عرض بین 100 تا 110 و طول 160تا170 بافته می‌‌شود. این نوع گلیم کاربرد محدود و مشخصی ندارد اما به طور معمول برای چادرشب، بقچه استفاده می‌شود.

گلیم میانه

این نوع گلیم در ابعاد عرض 150 و طول 250 سانتیمتر بافته می‌شود و رایج‌ترین سایز گلیم در بین عشایر و روستاییان است.

گلیم بزرگ

ابعاد این گلیم به عرض 170 و طول 280 سانتیمتر است. جزء پرکابردترین بافته ها محسوب می‌شود زیرا به دلیل طول و عرض مناسبی که دارد کاربردهای زیادی مانند: زیرانداز، روانداز اسباب و وسایل، پوششی برای آذوقه، رختخواب‌پیچ و ...دارد.

گلیم بلند

طول آن 4 متر و عرض آن 2 می‌باشد و کاربرد آن منحصر به پوشاندن اثاث داخل سیاه چادر است و به دلیل طول و عرض زیاد آن خریدارن انگشت شماری دارد.

تفاوت در طرح و نقش

حاشیه‌ها و متن در زیلو معمولا به صورت ساده و گاهی پیچیده بافته می‌شود. زیلوهایی که برای مساجد و اماکن مذهبی بافته می‌شود طرح و نقش پیچیده‌ای دارند.