مراحل تولید نخ گلیم

در گذشته برای بافت گلیم از ساده ترین مواد استفاده می کردند زیرا نه تجهیزاتی بوده و نه مواد اولیه بخصوصی. از موادی مانند پشم، پنبه، موی حیوانات، ابریشم و... برای تهیه گلیم استفاده می کردند. هر ایل و قبیله ای که گلیم می بافتند تمام مواد اولیه بافت را درون منطقه ای که زندگی می کردند داشتند و خودکفا بودند.

قصد ما از نوشتن این مقاله آشنایی با "روند تولید نخ گلیم به صورت سنتی" برای شما خوانندگان عزیز می باشد. ابتدا ذکر این نکته ضروری می باشد که ویژگی مثبت یا منفی گلیم به عواملی مانند نوع و جنس تار و پود، چگونگی نخ ریسی، انتخاب رنگ، شیوه بافت و پراخت نهایی، بستگی دارد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید مورخان با تجزیه و تحلیل یک سری موارد مانند: مواد اولیه گوناگون، شیوه های بافندگی، رنگ آمیزی و ...به قدمت و منشا گلیم پی می برند.

استفاده از پشم گوسفند از دیرباز تا به امروز در بافندگی ایران کاربرد داشته است. قبل از اینکه در مورد پشم چینی صحبت کنیم چند نکته جالب را برایتان بازگو می کنیم:

• بهتر است که پشم از گوسفند سالم و زنده چیده شود.
• محصول پشم هر گوسفند از یک تا سه کیلوگرم می باشد.
• پشم چینی معمولا پس از پایان سرمای زمستان انجام می شود.
• از همه نوع پشمی نمی شود نخ درست کرد به طور مثال اگر زمان شیردهی گوسفند پشم چیده شود این پشم استقامت چندانی ندارد.

دامدارن به عمل پشم چینی «چره» می گویند و این اصطلاح رایجی بین آن ها می باشد. اولین مرحله برای آماده کردن پشم تفکیک کردن آن از نظر رنگ است. رنگ پشم گوسفندان در نژادهای مختلف بسیار متنوع است و رنگ هایی مانند قهوه ای روشن، قهوه ای سیر، سیاه، کرم و قرمز را شامل می شود.

بعد از چیدن پشم باید آن را به کمک وسیله ای به نام کمان و مشته را حلاجی کرد. زمانی که پشم ها را از هر گونه مواد خارجی مانند گرد و خاک و فضولات پاک می کنند در اثر تماس پشم با تار کمان، پشم ها پف می کنند و عمل حلاجی صورت می گیرد. 

نکته: نباید چربی و رطوب پشم بیش از حد گرفته شود زیرا این کار موجب می شود که پشم خشک و شکننده شود و کیفیت خود را از دست می دهد.

بعد از پایان مرحله حلاجی عمل ریسیدن پشم شروع می شود تا پشم تبدیل به نخ یا همان خامه شود. ریسندگی کار بسیار دشواری است و معمولا به وسیله همه افراد خانواده انجام می شود. در برخی از مناطق ایران مانند ایل بزرگ قشقایی بانوان این کار را انجام می دهند. ریسیدن پشم با استفاده از وسیله ای به نام دوک نخ ریسی انجام می شود. زن ریسنده، پشمی که حلاجی شده را دور مچ یک دست می پیچد و با کمک انگشتان دست دیگر، آن را می کشد تا باز شود. پشم تابیده شد به دور میله دوک پیچیده می شود و زن ریسنده هر از چند گاه یکبار نخ را از میله دوک بازکرده و آن را گوله می کند.

بعد از تمام شدن عمل ریسیدن و تبدیل پشم به نخ یا خامه، کار تابیدن نخ شروع می شود. بدین صورت که 2 یا 3 رشته نخ را از کلاف های گوناگون می گیرند و با هم می تابانند. هنگامی که 2 یا 3 رشته نخ از سمت راست به چپ تابیده شود به آن چپ تاب و اگر از چپ به راست باشد به آن راست تاب می گویند.

مرحله آخر رنگرزی می باشد بعضی از گیاهان و پوست میوه ها رنگزا هستند. چند نمونه گیاه رنگ زا به همراه رنگی که از آن بدست می آید را در زیر به صورت فهرست وار برایتان لیست کرده ایم.

گیاه روناس = رنگ قرمز
گیاه اسپرک یا جاشیر  = رنگ زرد و نارنجی
گیاه سماق = رنگ سبز روشن
پوست انار و گردو = رنگ های قهوه ای تیره روشن و رنگ های كرم و نخودی و حتی سیاه
استفاده از رنگ های طبیعی در گلیم باعث طول عمر بالا و جلا و درخشش آن می شود.

از زمانی که دامدار شروع به چیدن پشم می کند تا زمانی که آن را تبدیل به نخ کند کار سخت و پر زحمتی انجام می دهد اما امروزه بیشتر این کارها بوسیله دستگاه های صنعتی در کارخانه انجام می شود. ولی گلیمی که بوسیله دستان هنرمند مردمان ایل بافته شود کجا و گلیم ماشینی که بوسیله ماشین آلات صنعتی در کارخانه ها بافته شود کجا.