زیلو چیست؟

زیلو در لغت نامه دهخدا به معنی گلیمفرش و پلاس می باشد اما مواد خام تشکیل دهنده آن ها با هم تفاوت زیادی دارد و فقط گاهی ممکن است نقوش آن به هم شباهت داشته باشد. زیلو بافی یکی از هنر های مهم و با ارزش است و برای یاد گرفتن این کار باید نگاه ظریف و دقت نظر داشته باشید. از گذشته تا کنون زیلو به فرش سلامت معروف است، چرا که مواد اولیه آن پنبه بدون پرز می باشد و سلامت بافنده و مصرف کننده را تضمین می کند. در نگاه اول شاید با خود فکر کنید که زیلو یک زیرانداز نخیست و بافتن آن  کار ساده است اما با بررسی فنون و روش های بافت آن متوجه می شوید که فرهنگی غنی در هر تار و پود آن نهفته است.

زادگاه زیلو

زیلو بیشتر در مناطق گرم و کویری بافته می شود و در اصل متعلق به دیار کاشان و میبد یزد است. ناصر خسرو در کتاب سفرنامه خود به بیش از 500 کارگاه زیلو بافی در این شهر ها اشاره کرده است.

تاریخچه زیلو

از زمان قدیم تا به امروز نام زیلو با بناهای مذهبی گره خورده است. هم چنین بافت به ظاهر ساده زیلو با معماری مساجد و اماکن متبرکه کاملا هماهنگ است، مخصوصا مساجدی که رنگ کاشی های آن به فیروزه ای می باشد با زیلوی آبی و سفید کاملا منطبق است. به طور کلی زیلو در مناطق گرم و کویری یکی از پرکاربردترین زیرانداز ها می باشد. قدیمی ترین زیلوی ایران در حدود 600 سال پیش بافته شده است و در مسجد جامع میبد یزد قرار دارد این زیلو با گذشت چند قرن هم چنان رنگ خود را حفظ کرده است.

دلیل استفاده از زیلو

در مناطق کویریگلیم پیش تر از زیلو بافته می شده است، اما در مناطق کویری بیشتر از زیلو استفاده می کنند زیرا مواد اولیه گلیم از پشم است و بیشتر مناسب مناطق سردسیری می باشد در صورتی که زیلو از نخ پنبه تشکیل شده است و به خاطر ضخامت و خنکی آن بیشتر در مناطق کویری مرسوم است.

رنگ های زیلو

هر زیلو به تنهایی درای دو رنگ می باشد؛ مانند سبز، نارنجی، آبی، سفید، سورمه ای، سفید، گلی، قهوه ای، سفید، زرشکی، سفید و گلی، آبی. رنگ های استفاده شده در زیلو معمولا منشا گیاهی دارند، ثابت بوده اند و معمولا در همان منطقه ای که زیلو بافته می شود، تهیه می شود. به طور مثال از گیاه روناس برای طیف رنگ قرمز، از گیاه نیل برای طیف رنگ آبی و از پوست گردو برای رنگ های طیف قهوه ای استفاده می شود. رنگ های گیاهی در برابر نور خورشید و شستشو مقاومت بسیاری نشان می دهند. لازم به ذکر است که رنگ زیلوهایی که امروزه تولید می شود به صورت صنعتی تهیه می شود.

انواع زیلو از نظر کاربرد و رنگ

1- زیلوهایی که با رنگ های آبی و سفید بافته می شوند، مخصوص مساجد و اماکن متبرکه است. نخ تار و پود آن تاب بیشتری داشته و بافت محکم تری دارد.

2- زیلوهایی که با رنگ آبی و گلی بافته می شوند و به آن جوهری گفته میشود، معمولا برای مصارف خانگی کاربرد دارند و قیمت این نوع زیلو، نسبتا ارزان است.

3- زیلوهایی که با رنگ سبز و گلی بافته می شوند که به آن «نفتال» می گویند و مرغوب ترین نوع زیلو می باشد.

انواع زیلو از لحاظ جنس

زیلوی نخ:

زیلوی نخی همان طور که از نام آن معلوم است، نخ تار و پود آن از پنبه ریسیده شده است.

زیلوی پارچه ای:

نخ تار این نوع از زیلو از پنبه تشکیل شده است اما پود آن از رشته های نازک پارچه درست شده است.

مواد اولیه برای بافت زیلو

نخ پنبه ای، عمده ترین ماده اولیه ی زیلو بافی است. 6 تا 8 نخ یک لا را در کنار یکدیگر قرار می دهند، می تابند و به مصرف پود می رسد.

مراحل بافت زیلو تشکیل شده است از:

1-نصب دار 2-چله کشی 3- شلیط کردن 4- پودگذاری و نقش پردازی 5- شیرازه زنی 6-پایین آوردن و عملیات تکمیلی بر روی زیلو

طرح و نقش های زیلو

برخی نقوش زیلو از نقش های آجرکاری و کاشی کاری های مساجد تاثیر گرفته است، ولی به طور کلی نقش های به کار رفته در زیلو عبارتند از:

• نقش گره
• نقش پرته توره
• تالگ گل‌دار
• نقش جناغی
• نقش مسجدی
• نقش بافتوک
• نقش زنجیرک
• نقش بندر روم
• گل پرک

و ...

کلام آخر

مرغوبیت یک زیلو در نحوه بافت آن، میزان تراکم، تنوع نقش ها، نخ مصرف شده در زیلو و کیفیت رنگ آن است. اگر تراکم زیلو کم باشد، زودتر فرسوده می شود و دوام آن نیز کم است اما تراکم بالای زیلو باعث می شود که مقاومت آن در مقابل فرسایش بالا رود. زیلوهایی که با رنگ های طبیعی رنگ آمیزی شده باتشند مقاومت بالایی در شستشو دارند و هم چنین کیفیت بالاتری نیز دارند. برای آشنا شدن با دیگر بافت های گلیمی شما می توانید به این صفحه مراجعه کنید.