جاجیم چیست؟

بعضی از افراد ممکن است که فکر کنند جاجیم همان گلیم فرش  است و تفاوتی با هم ندارند شما با خواندن مقاله تفاوت جاجیم و گلیم این نظریه را کاملا رد خواهید کرد. هدف ما از نوشتن این متن آشنا کردن شما خواننده عزیز با جاجیم می باشد.

جاجیم چیست؟

جاجیم فرشی است که با پشم بافته می شود و از قدمت بالایی برخوردار است و به خاطر الیاف گرمی که دارد بیشتر در جاهای سردسیری مورد استفاده قرار می گیرد. به طور معمول جاجیم به صورت راه راه ، با رنگ های مختلف و به صورت طولی بافته می شود همچنین این دست بافت زیبا دو رو می باشد.

تار و پود جاجیم

در اغلب اوقات جاجیم بوسیله پشمِ تابیده شده و بدون پرز، زبر و خشن بافته می شود. همچنین گاهی اوقات از نمد الوان، پارچه ضخیم رنگی، پنبه و حتی ترکیبی از پشم و پنبه در بافت این کالا استفاده می شود.

نحوه پود گذاری و بافت جاجیم

جاجیم ها از به هم دوختن چند نوار یا تخته شکل می گیرند. عرض نوار ها بین 35 تا 18 سانتیمتر می باشد و طولشان متغیر بین 6 تا 3 متر است. جاجیم بافت بر خلاف دیگر بافته ها تارنما می باشد و پود آن قابل دیدن نیست. برای بافت جاجیم، دار به صورت افقی به روی زمین قرار می گیرد و مجموعه تارها (پود) که نسبت به بقیه تارها متراکم تر و و متنوع ترند به فاصله ای کم نسبت به هم از سطح زمین کنار هم چیده می شوند.

تار ها در ابتدایِ دار، دورِ چوبی به نام سردار و در انتها به زیردار بسته می شوند و می چرخند. اکثر اوقات نیمی از تار ها در چوبی به نام کوجی از دیگر تار ها جدا می شوند. دو سر این چوب با رشته طنابی به بالا کشیده می شوند و بعد در زیر سه پایه ای چوبی قرار می گیرند که قابل حمل می باشد؛ پس همیشه نیمی از تار ها در بالای چوب و نیمی دیگر در پایین چوب به صورت یکی در میان قرار می گیرند.

بافنده در دستگاه جاجیم بافی از چوبی استفاده می کنند به مقتضای طرح و نقش، بوسیله ان ها تارهایی را که قصد دارد روی بافته معلق بمانند، بلند می کند و پودگذاری می نماید. به این صورت، چند «وَرد» به طور ناخواسته وارد دستگاه جاجیم بافی می شود.هر دفعه که پود از بین تارهای دستگاه جاجیم بافی عبور می کند، با جابجا کردن چوبی که در مابین تارها وجود دارد، جای این دو رشته تار با هم عوض می شود.

با استفاده از یک نوع کاردک چوبی، با لبة بیضی مانندی که یک طرف آن کلفت تر از طرف دیگر است، تار های روی دستگاه را می کوبند. این کاردک از بین تارِ بالا و پایین می گذرد و بافنده بوسیله کشیدن آن با  هر دو دست به سمت خود، پود را با شدت در میان دسته های بالا و پایین جای می دهد. پود، ضمن بافت، در پایین تارها پنهان می شود و این عمل باعث می شود که تارها از روی کار دیده شوند. روش های بافت جاجیم در نقاط مختلف ایران یکسان بوده و تنها تفاوت آن در طرح، رنگ و اندازه آن هاست. امروزه شاهد تولید نوع دیگری از جاجیم هستیم که برای بافت آن از دستگاه های پیشرفته، الیاف مصنوعی و رنگ های پیش ساخته استفاده می شود و عمدتا آن ها را با نام جاجیم ماشینی می شناسند.

کاربرد جاجیم

امروزه افرادی هستند که از جاجیم در دکوراسیون داخلی منزل خود استفاده می کنند. جاجیم را به نام های پلاس یا فرش می شناسند. جاجیم را در رختخواب، زیر انداز و روکش، بالاپوش و روکش تخت خواب به کار می برند. جالب است بدانید که در قرن هشتم در پرو یک جاجیم با نقش های مورب کشف شده است که از آن به عنوان رو انداز استفاده می کردند. در ایران نیز از این نوع قالی به عنوان رو انداز کرسی و رختخواب ها، رو انداز و لحاف تشک استفاده می شود.

ارزش جاجیم

این کالا یک کالایِ بسیار محبوب و البته معروف می باشد. ارزشِ مادّی این کالا در مقابل زحمتی که برای بافت آن می کشند بسیار کم است. اما ارزش معنوی این محصول بخصوص در بین عشایر بسیار بالا است جالب است بدانید این کالا را به عروس و داماد ها برای چشم روشنی هدیه می دهند و سال ها در خانه شان به عنوان یادگاری از این کالا نگهداری می کنند.

تاریخچه جاجیم

از پیشینه این فرش اطلاعات زیادی نیست در تاریخ اسلام وجهان نیست اما یکی از مشهور ترین مولفان درباره فرشی شبیه به جاجیم که در نواحی مختلف بافته می شده یاد کرده است. در نگاره ای متعلق به قرن هشتم جاجیمی با نقش های مورب به چشم میخورد که از ان به عنوان روانداز استفاده می شده است. اما با توجه به پیشینه هنر نساجی که با توجه به مدارک کشف شده قدمت آن به ۶۵۰۰ سال پیش بر می‌گردد می‌توان حدس زد که قدمت هنر جاجیم بافی آنچنان فاصله زیادی با قدمت نساجی نداشته باشد.

جاجیم، صنایع کدام شهر ایران است؟

طبق مشاهدات بافت این محصول در نواحی سرد و کوهستانی رواج دارد. بافت جاجیم در اکثر روستا ها و مناطق کوچ نشین رایج و مرسوم می باشد و تنها تفاوتی که در بین آن ها می باشد تنوع رنگ و نقش است. این کالا در استان هایی عشایر نشین مانند مازندران، آذربایجان شرقی، اردبیل، چهارمحال و بختیاری، کرمانشاه، کردستان، همدان، لرستان و فارس رواج دارد. جاجیم به دلیل دارد بودن حجم کم در کوچ عشایر بسیار کاربرد دارد. 

به جاجیم بافی در در لرستان ماشته بافی، در مناطق جنوبی موج بافی، و در مازندران به ان ساچیم بافی می گویند.