بافت گلیم در نقاط مختلف ایران قسمت دوم

گلیم بافی یکی از هنرهای اصیل ایرانی است و جالب اینکه گلیم فرش بافته شده در هر منطقه از کشور خصوصیات ویژه ای دارد. در این مقاله تعدادی از شهرهای ایران که در بافتن گلیم تبحر دارند، به شما معرفی می شوند.

گلیم بافی در استان خراسان

خراسان در شمال شرقی ایران است. این شهر سکونتگاه بلوچ های بومی، طوایف ترکمن و دسته ای از کردها می باشد. در قرن 16 میلادی پادشاه صفوی طوایف کرد را از سرزمینشان قفقاز به خراسان انتقال داد تا در ایران در برابر تاخت و تاز ازبک ها دفاع کنند. تنوع قومی در خراسان باعث بوجود آمدن گلیم های متنوع شده است. به طور مثال کردهای خراسان گلیم های بزرگ گلدار راه راه می بافند که این گلیم ها طرح های مشبک دارند و هم چنین رنگ های این گلیم ها، اغلب به رنگ آبی سیر و قرمز می باشند.

مردمان ترکمن استان خراسان گلیم هایی با رنگ ضمینه قرمز پر رنگ و با گل های ترکمنی می بافند. گروهی از مردم بلوچ نیز در استان خراسان زندگی می کنند این قوم معروف به "رخشانی" هستند. گلیم های بافت بلوچ ها به گلیم بلوچی معروف می باشد. 

در شهرهای قوچان و شیروان بافت گلیم به دو گروه عمده تقسیم می شود.

1- بافت گلیم ساده چاکدار

این گلیم ها دارای رنگ های تند و گرم مانند قرمز، قهوه ای، و نارنجی می باشند. زمینه این گلیم معمولا با خطوط افقی که نقش مایه های آن مدام تکرار می شوند، بافته می شود. بافت آن ها معمولا چاکدار، ظریف با استفاده محدود از پیج بافت های اضافه است. برای بافت گلیم های ساده چاکدار از نخ پشم استفاده می شود.

2- بافت گلیم ترکیبی

این نوع گلیم ها به صورت ترکیبی بافته می شوند، معمولا دارای زمینه ای ساده به رنگ کرمی می باشند و حاشیه این گلیم با تکنیک زنجیربافی بافته شده است. گلیم های بافت ترکیبی نقش های متنوعی دارند که بیشتر آن ها نقش مایه های حیوانیست. این گروه از گلیم ها به گلیم پلاس معروف هستند و حاشیه ای پرکار دارند. بیشترین رنگ های استفاده شده در گلیم پلاس، کرم و سبز می باشد. گلیم خراسان، بخش عمده صنایع دستی روستایی و عشایری را در بر می گیرد.  

گلیم بافی در استان آذربایجان شرقی

بافت گلیم در استان آذربایجان شرقی بسیار رایج است و این استان یکی از مهمترین مراکز تولید انواع زیر اندازه های سنتی ایران می باشد. بافت زیر اندازه هایی نظیر گلیم و جاجیم در این استان سابقه ای طولانی دارد.

طایفه شاهسون یکی از مهمترین طوایف ایران است و اکثر آن ها ترک می باشند. شاهسون به معنای دوستدار و وفادار به شاه است. رایج ترین کف پوش برای این قوم، گلیم می باشد که توسط زنان و مردان هنرمند این طایفه بافته می شود. ایل شاهسون بسیار سنتی هستند و به همین دلیل طرح و بافت گلیم هایشان نوعی محدودیت به چشم می خورد. نگاره های بزرگ و برجسته در تمام گلیم های این قوم وجود دارد که این نگاره ها توسط نوارهایی باریک با طرح هایی ظریف تر و پیچیده تر از یکدیگر جدا شده اند.

در منطقه هشترود آذربایجان شرقی گلیم هایی دورو با بهره گیری از نخ پنبه ای به عنوان تار و نخ پشمی رنگ شده به عنوان پود بافته می شود. رنگ های ملایم استفاده شده در این گلیم عبارتند از: سبز،صورتتی، قهوه ای و کمی آبی تیره است.

نوع دیگر گلیم به نام "ورنی" یا "سوماک" است در میان عشایر استان آذربایجان شرقی معروف می باشد. در روستای عنبران سفلی تولید نوعی گلیم به نام مسند رواج دارد که کیفیت بالایی داشته و در بازارهای داخلی و خارجی متقاضیان فراوانی دارد.برای بافت گلیم های آذربایجان شرقی از نقشه استفاده نمی شود و طرح ها حاصل ذوق و خلاقیت بافنده است.

گلیم بافی در استان آذربایجان غربی

فرش و گلیم استان آذربایجان شرقی به دلیل طرح و رنگ ثابت از امتیاز ویژه ای برخوردار است. تنوع قومی در این استان باعث شده است که گلیم های بافته شده از تنوع خاصی برخوردار باشند. گلیم بافی بیشتر در روستاهای تکاب، شاهین دژ و روستاهای اطراف پلدشت رواج دارد.

گلیم افشار شهرستان تکاب، معروفیت جهانی دارد. استفاده از رنگ های طبیعی و نخ ابریشم از مشخصات بارز این نوع گلیم می باشد. طرح های شهرستان خوی و تکاب با عناوین قباو ماهی معروف می باشند. دارهای استفاده شده برای گلیم ها معمولا افقی و از جنس چوب می باشد. در بخش هایی از استان آذربایجان شرقی گلیم سوماک یا گلیم یک رو نیز بافته می شود.

گلیم بافی در استان مرکزی

روستاهای مرق، میل، ازقان و زرج از جمله مراکز مهم تولید گلیم در استان مرکزی می باشد. در این مناطق برای بافت گلیم از نخ پنبه ای برای  تار و نخ پشمی رنگ شده به عنوان پود استفاده می شود. دارهایی که برای بافت گلیم از آن استفاده می شود عمودی و از جنس فلز و چوب می باشد. نقوش استفاده شده در این نوع گلیم ها معمولا محلی میباشد. 

گلیم بافی در استان سمنان

روستاهای شهرستان گرمسار، سمنان، کندو، خیج و رضا آباد شاهرود از مراکز تولید اصلی گلیم می باشند. به دلیل تنوع زیست محیطی در این استان، گلیم ها از تنوع بالایی در زمینه رنگ آمیزی و طراحی برخوردار هستند. نقوش این گلیم ها برگرفته از دل طبیعت است. یکی ویژگی مهم در گلیم های استان سمنان این است که تار و پود این گلیم ها از نخ پشمی می باشد.

گلیم بافی در استان تهران

از آن جا که بیشتر بافندگان استان تهران از شهرهای دیگر به این استان مهاجرت کرده اند بنابراین هر یک شیوه شهر خود را در این استان رواج داده اند لذا گلیم بافی در تهران و روستاهای اطراف آن از خصوصیات و ویژگی های مشخص در زمینه طرح و نقش برخوردار نیست. در ایام قدیم گلیم بافی و جاجیم بافی در فیرزوکوه استان تهران به خوبی رواج داشته است زیرا این منطقه به دلیل کوهستانی بودن، داشتن مراتع سرسبز و گله داری، یکی از مراکز تولید پشم محسوب می شده است. هنر گلیم بافی در فیروز کوه جایگاه ویژه ای دارد به گونه ای که این شهرستان را به قطب گلیم بافی استان تهران تبدیل کرده است. 

 گلیم‌بافی در استان خوزستان

شهرهای هفتگل و روستاهای آن، مسجد سلیمان، ایذه، روستاهای اندیمیشک، دزفول و برخی از روستاهای سوسنگرد از مراکز تولید گلیم در استان خوزستان می باشند. خوشبختانه گلیم بافی در برخی از شهرها و روستاهای استان خوزستان هم چنان پابرجاست. دارهای مورد استفاده برای بافت گلیم در این استان اکثر چوبی بوده اما در سال های اخیر دارهای فلزی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.هنرمندان گلیم باف این استان از نخ پنبه ای برای تار گلیم و از نخ های پشمی الوان که با رنگ های شیمیایی رنگرزی شده است برای پود گلیم، استفاده می کنند. نقشه این گلیم ها معمولا از طرح های سنتی و اصیل این منطقه برداشت شده و دارای کیفیت قابل قبولی است.